સુપ્રીમ કોર્ટે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ પર ઐતિહાસિક ચુકાદો આપીને તેને રદ્દ કરી દીધો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ ગેરબંધારણીય છે અને આ સમગ્ર સિસ્ટમમાં કોઈ પારદર્શિતા નથી. આ સાથે જ કોર્ટે આદેશ આપ્યો છે કે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ વેચતી બેંક સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા ત્રણ સપ્તાહની અંદર ચૂંટણી પંચ સાથે તમામ માહિતી શેર કરે. આ માટે કોર્ટે બેંકને ત્રણ અઠવાડિયાનો સમય આપ્યો છે.
આરબીઆઈ અને ચૂંટણી પંચ બોન્ડની વિરુદ્ધ હતા
આ સાથે કોર્ટ બોન્ડના વેચાણ પર પણ પ્રતિબંધ મુકવામાં આવ્યો છે. કોર્ટે ચૂંટણી પંચને 31 માર્ચ સુધીમાં બેંકમાંથી માહિતી એકત્રિત કરવા અને તેની વેબસાઇટ પર તમામ માહિતી શેર કરવાનો નિર્દેશ પણ આપ્યો છે. તમને જણાવી દઈએ કે પંચ ચૂંટણી બોન્ડને લઈને પણ તેની વિરુદ્ધ હતું. જ્યારે કેન્દ્રીય બેંક આરબીઆઈ તેનો વિરોધ કરી રહી છે. પરંતુ કેન્દ્ર સરકાર માનતી હતી કે રાજકીય પક્ષોને દાન આપવા માટે આ યોગ્ય માધ્યમ છે.
ચૂંટણી બોન્ડ યોજના શું છે?
કેન્દ્ર સરકારે 2 જાન્યુઆરી 2018થી આ યોજના લાગુ કરી હતી. આ યોજના હેઠળ, ભારતનો કોઈપણ નાગરિક તેને સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાની શાખામાંથી ખરીદી શકે છે. આ સાથે, કોઈપણ વ્યક્તિ એકલા અથવા અન્ય વ્યક્તિઓ સાથે સંયુક્ત રીતે ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે. લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951ની કલમ 29A હેઠળ નોંધાયેલા આવા રાજકીય પક્ષો ચૂંટણી બોન્ડ માટે પાત્ર છે. શરત માત્ર એટલી છે કે છેલ્લી લોકસભા કે વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેમને ઓછામાં ઓછા એક ટકા વોટ મળવા જોઈએ. ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ્સ લાયક રાજકીય પક્ષ દ્વારા અધિકૃત બેંકમાં તેના ખાતા દ્વારા જ રોકડ કરવામાં આવશે.
દાનમાં આપેલી રકમ પર આવકવેરામાં 100% મુક્તિ ઉપલબ્ધ હતી
SBI આ બોન્ડ્સ રૂ. 1,000, 10,000, 1 લાખ, 10 લાખ અને રૂ. 1 કરોડના મૂલ્યમાં વેચે છે. આ સાથે, દાન આપનારને દાનની રકમ પર 100% આવકવેરામાં છૂટ મળતી હતી. આ સાથે, આ નિયમમાં, રાજકીય પક્ષોને એ હકીકતમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી હતી કે તેઓ દાન આપનારનું નામ અને ઓળખ ગુપ્ત રાખી શકે છે. આ સાથે, જે પણ પક્ષને આ બોન્ડ મળ્યા છે, તેમણે તેમને નિર્ધારિત સમયમાં રોકડ કરવા પડશે.
કોર્ટમાં ત્રણ દિવસ સુધી સુનાવણી ચાલી
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ કાયદેસર થયા પછી તેનો વિરોધ શરૂ થયો. કોંગ્રેસ પાર્ટી સહિત અન્ય ઘણી એનજીઓએ તેની સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી હતી. આ કેસની સુનાવણી 31 ઓક્ટોબરે શરૂ થઈ હતી. ત્રણ દિવસની સતત સુનાવણી બાદ કોર્ટે 2 નવેમ્બર 2023ના રોજ પોતાનો નિર્ણય સુરક્ષિત રાખ્યો હતો. હવે આજે ચુકાદો આપતી વખતે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમને જ ગેરકાયદે જાહેર કરવામાં આવી છે.
હવે આગળ શું થશે?
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ પર કોર્ટના પ્રતિબંધ બાદ હવે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે આગળ શું થશે? કોર્ટે પોતાના આદેશમાં કહ્યું છે કે SBIએ હવે ચૂંટણી પંચ સાથે વેચાયેલા તમામ બોન્ડની માહિતી શેર કરવી પડશે. આ માટે કોર્ટે બેંકને ત્રણ અઠવાડિયાનો સમય આપ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે આ મામલે ચૂંટણી પંચને ગાઈડલાઈન પણ આપી છે. કોર્ટના આદેશ મુજબ બેંક પાસેથી માહિતી મળ્યા બાદ ચૂંટણી પંચે પણ 31 માર્ચ સુધીમાં તમામ માહિતી પોતાની વેબસાઈટ પર શેર કરવાની રહેશે.