સંસદીય સમિતિએ દેશના જૂના બંધોની સુરક્ષાને લઈને ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. સંસદીય સમિતિએ કહ્યું છે કે ભારતમાં 234 મોટા ડેમ છે જે 100 વર્ષથી વધુ જૂના છે. તેમાંથી કેટલાક ડેમ એવા છે કે તે 300 વર્ષથી બનેલા છે, પરંતુ હજુ સુધી આમાંથી એક પણ ડેમ ડિકમીશન કરવામાં આવ્યો નથી.
સંસદીય સમિતિએ સંસદમાં પોતાનો અહેવાલ રજૂ કર્યો
જણાવી દઈએ કે સંસદીય સમિતિએ 20 માર્ચે સંસદમાં રિપોર્ટ સોંપ્યો છે. જલ શક્તિ મંત્રાલયે ભલામણ કરી છે કે ડેમના જીવન અને કામગીરીનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે યોગ્ય પગલાં લેવામાં આવે અને એક સક્ષમ મિકેનિઝમ વિકસાવવામાં આવે અને રાજ્યોને તે બંધો બંધ કરવા માટે સમજાવવામાં આવે. જેમણે પોતાની ઉંમર પુરી કરી છે.
ડેમને ડીકમિશન કરવું એ એક લાંબી પ્રક્રિયા છે
ખરેખર, ડેમ ડિકમિશનિંગ એ ઘણી લાંબી પ્રક્રિયા છે, જેમાં જળવિદ્યુત ઉત્પાદન સુવિધાઓને દૂર કરવી અને જળસ્ત્રાવ વિસ્તારોમાં પર્યાવરણીય રીતે સક્ષમ હસ્તક્ષેપ દ્વારા નદીના નાળાઓનું પુન: ગોઠવણ સામેલ છે. ડેમનું આયુષ્ય છે તેથી યુએસ સહિતના કેટલાક દેશોએ તેમના ડેમ બંધ કરીને નદીઓના કુદરતી પ્રવાહને પુનઃસ્થાપિત કર્યો છે.
ડેમ 100 વર્ષ માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે
જો કે, ડેમ સામાન્ય રીતે 100 વર્ષના ઉપયોગી જીવન માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવે છે અને તેમના કાર્યકારી જીવન પણ પ્રગતિશીલ જળાશયોના ઘટાડાની સાથે સાથે પ્રોજેક્ટ લાભો ઘટાડવામાં પણ ઘટાડો કરે છે, પરંતુ ભારતમાં હજુ સુધી કોઈ બંધ બાંધવામાં આવ્યા નથી. બંધ કરવામાં આવ્યા નથી.
ડેમની સુરક્ષા એ મુખ્ય મુદ્દો છે
ગુજરાતના મોરબીના મચ્છુ ડેમ સહિત દેશમાં ડેમની સુરક્ષા હંમેશા એક મુદ્દો રહ્યો છે. અહીં 36 ડેમ દુર્ઘટના થઈ છે, જ્યાં 1979માં લગભગ 2,000 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા અને 12,000 થી વધુ ઘરો નાશ પામ્યા હતા.
મંત્રાલયે સમિતિને માહિતી આપી
મંત્રાલયે સમિતિને જાણ કરી છે કે ડેમના જીવન અને કામગીરીનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે કોઈ વ્યવસ્થા નથી. જો કે, તેમના આરોગ્ય મૂલ્યાંકન અને સલામતી માટે ડેમની નિયમિત જાળવણી કરવામાં આવે છે. ડેમ મોટાભાગે રાજ્ય સરકારો/જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમો (પીએસયુ)/ખાનગી એજન્સીઓના જાળવણી હેઠળ છે, જેઓ તેમના અધિકારક્ષેત્રમાં બંધના સંચાલન અને જાળવણી કાર્યો કરે છે.
ભારતમાં હાલમાં 5,334 મોટા ડેમ છે.
સમજાવો કે ડેમ સેફ્ટી એક્ટ-2021 સંસદ દ્વારા ઘડવામાં આવ્યો હતો અને તે 30 ડિસેમ્બર, 2021થી અમલમાં આવ્યો હતો. આ અધિનિયમનો ઉદ્દેશ ડેમની નિષ્ફળતા સંબંધિત આપત્તિઓના નિવારણ માટે નિર્દિષ્ટ ડેમનું નિરીક્ષણ, નિરીક્ષણ, સંચાલન અને જાળવણી સુનિશ્ચિત કરવાનો છે અને તેમની સલામત કામગીરી સુનિશ્ચિત કરવા અને સંસ્થાકીય મિકેનિઝમ પ્રદાન કરવાનો છે. ભારતમાં હાલમાં 5,334 મોટા ડેમ છે, જ્યારે અન્ય 411 મોટા ડેમ બાંધકામના વિવિધ તબક્કામાં છે. મહારાષ્ટ્ર 2,394 ડેમ સાથે પ્રથમ ક્રમે છે, જ્યારે મધ્યપ્રદેશ અને ગુજરાત બંધોની સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ બીજા અને ત્રીજા ક્રમે છે.