આમલી વિના ભારતીય ભોજનનો સ્વાદ ‘અધૂરો’ લાગે છે
જાણો તેનાથી સંબંધિત કેટલીક ખૂબ જ રસપ્રદ વાતો
ચરકસંહિતામાં આમલીનું વિશેષ વર્ણન છે
આમલીનું નામ સાંભળતા જ મોઢામાં પાણી આવવા લાગે છે. આ મસાલેદાર આમલીના પોતાના અનેક ગુણો છે, જો તેને દાળ કે શાકમાં નાખવામાં આવે તો સ્વાદમાં વધારો થાય છે. આમલી આયુર્વેદમાં વિશેષ કહેવાય છે. આમલી સ્વદેશી છે કે વિદેશી એ ચર્ચાનો વિષય છે, પરંતુ ભારતમાં તેનો વપરાશ ખૂબ જ વધારે છે. ખરેખર આમલી શું છે? આ પણ સમજવા જેવી વાત છે. એવું કેમ કહેવાય છે કે તેના ઝાડ પર ‘ભૂત’ રહે છે, તો તેની નીચે સૂવું જોઈએ નહીં.
આમલીની ખાટાસ એટલી મજબૂત હોય છે કે વ્યક્તિ તેને ખાધા વગર રહી શકતો નથી. તમે પહેલેથી જ ચટણી જાણો છો. ચટણી એ ભારતીય ખાદ્યપદાર્થનું જીવન છે કારણ કે તે સ્વાદમાં વધારો કરે છે અને સ્વાદિષ્ટ ચટણી આમલી વિના બનાવી શકાતી નથી. આમલી ક્યાંથી આવે છે, જેણે ભારતના રસોડામાં જબરદસ્ત ઘૂસણખોરી કરી છે? એક બાજુ સીધું એવું માને છે કે આમલી આફ્રિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં રહે છે. ખાસ કરીને સુદાન, કેમરૂન અને નાઈજીરીયા. તે પછી તે પર્શિયા અને અરેબિયા પહોંચ્યું. એવું પણ નોંધવામાં આવ્યું છે કે ચોથી સદી બીસીમાં, પ્રાચીન ઇજિપ્તવાસીઓ અને ગ્રીક લોકો તેમના ખોરાક અને અન્ય કાર્યોમાં આમલીનો ઉપયોગ કરતા હતા.
ભારતમાં આમલીની સ્થિતિ એ છે કે પૂર્વે સાતમી-આઠમી સદીમાં લખાયેલા ભારતના પ્રાચીન આયુર્વેદિક ગ્રંથ ‘ચરકસંહિતા’માં આમલીની સાથે તેના સમકક્ષ વૃક્ષમલા અને અમલવેતાસનું વર્ણન છે. મજાની વાત એ છે કે આમલીનું વૈજ્ઞાનિક નામ ‘ઈમાલિન્ડસ ઈન્ડિકા’ છે અને તેને ફારસી અને અરબીમાં ‘તામર હિન્દી’ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે એવો દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે આમલી સુદાનથી પર્શિયા અને અરેબિયા થઈને ભારતમાં આવી હતી.જે પછી તે સમગ્ર એશિયા ક્ષેત્રમાં ફેલાઈ ગઈ હતી.
ભારતમાં આમલીનો ભારે વપરાશ થાય છે.
દક્ષિણ ભારત સહિત સમગ્ર ભારતમાં તેનો શાકભાજી, ખાસ વાનગીઓ, ચટણી વગેરેમાં વ્યાપકપણે ઉપયોગ થાય છે. આ હોવા છતાં, ભારતમાં તેનો વ્યવસાય સંગઠિત નથી. આમલીની સૌથી વધુ ઉપજ બિહાર, ઓરિસ્સા, કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, કેરળ, ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, તમિલનાડુ વગેરે રાજ્યોમાં જોવા મળે છે.
આમલીને કઈ શ્રેણીમાં મૂકવી જોઈએ? આયુર્વેદિક ગ્રંથોમાં તેને એક ફળ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે, પછી આયુર્વેદ સાથે સંકળાયેલા ડોકટરો તેને દવાની શ્રેણીમાં રાખે છે, તો ખાદ્ય નિષ્ણાતો તેને આહાર તરીકે ગણે છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે આમલી ત્રણેય વર્ગોમાં ફૂલીફાલી રહી છે.