RBI: ગોલ્ડ લોન લેવાના અને સમયસર ચુકવવાના ન થવાના વધી રહેલા કિસ્સાઓ અને તેની હરાજીથી આરબીઆઈની ચિંતા વધી ગઈ છે. દેશની ટોચની 3 ગોલ્ડ લોન કંપનીઓના ડેટાના વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે નાણાકીય વર્ષ 2021-22 દરમિયાન 11,000 કરોડ રૂપિયાથી વધુ મૂલ્યના ગિરવે રાખેલા સોનાની હરાજી કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 2022-23 દરમિયાન આ આંકડો 5000 કરોડ રૂપિયાથી થોડો વધુ હતો. વર્ષ 2023-24ના પ્રથમ નવ મહિનામાં હરાજીની સંખ્યા ઓછી રહી હતી, પરંતુ ડિસેમ્બર ક્વાર્ટરમાં તીવ્ર ઉછાળો જોવા મળ્યો હતો.
કઈ કંપનીએ કેટલા સોનાની હરાજી કરી
દેશના ગોલ્ડ લોન માર્કેટમાં મુથુટ ફાઇનાન્સનું વર્ચસ્વ છે. આ પછી IIF અને મણપ્પુરમ ફાઇનાન્સ આવે છે. મળતી માહિતી મુજબ ગોલ્ડ લોનની હરાજીમાં મુથુટ અને મણપ્પુરમ ઘણા આગળ છે. મુથુટે 2021-22માં ₹7,440 કરોડની હરાજી કરી હતી, જ્યારે 2020-21માં આ આંકડો માત્ર ₹385 કરોડ હતો. મણપ્પુરમે વર્ષ 2021-22માં રૂ. 2,000 કરોડથી વધુની કિંમતના સોનાની હરાજી કરી હતી, જ્યારે વર્ષ 2020-21માં આ આંકડો રૂ. 100 કરોડની આસપાસ હતો.
ગયા ડિસેમ્બરમાં તીવ્ર ઉછાળો
વર્ષ 2023-24ના પ્રથમ નવ મહિના હરાજીની દ્રષ્ટિએ વધુ ન હતા પરંતુ આશ્ચર્યજનક રીતે ડિસેમ્બર ક્વાર્ટરમાં મુથૂટ અને મણપ્પુરમ બંનેની હરાજીમાં તીવ્ર ઉછાળો જોવા મળ્યો હતો. મુથુટે ડિસેમ્બર 2023માં ₹381 કરોડની હરાજી કરી હતી, જે સપ્ટેમ્બરમાં ₹236 કરોડ અને જૂનમાં ₹110 કરોડ હતી. તે જ સમયે, મણપ્પુરમે ડિસેમ્બરમાં ₹124 કરોડની હરાજી હાથ ધરી હતી, જે જૂન 2023માં ₹14 કરોડ અને સપ્ટેમ્બરમાં ₹15 કરોડ હતી.
IIFLમાં જોરદાર ઉછાળા બાદ RBI એલર્ટ
NBFC નો ગોલ્ડ લોન માર્કેટમાં લગભગ 60% હિસ્સો છે. NBFCs દ્વારા આપવામાં આવેલી ગોલ્ડ લોનમાંથી લગભગ ત્રણ-ચતુર્થાંશ ટોચની ત્રણ કંપનીઓ – મુથૂટ, IIFL અને મણપ્પુરમ દ્વારા વહેંચવામાં આવે છે. આમાં પણ મુથુટ 43 ટકા માર્કેટ શેર સાથે ટોપ પર છે.
રોગચાળા પહેલા, મણપ્પુરમ માર્કેટ શેરમાં IIFL કરતા ઘણું આગળ હતું, પરંતુ રોગચાળા પછી, IIFL ની આક્રમક વૃદ્ધિને કારણે, તે માર્ચ 2023 માં મણપ્પુરમથી આગળ નીકળી ગયું. ડિસેમ્બર 2023 સુધીમાં, IIFL એ મણપ્પુરમની ₹19,900 કરોડની સરખામણીમાં ₹24,692 કરોડની ગોલ્ડ લોન આપી હતી.
આ આક્રમક વૃદ્ધિને કારણે આરબીઆઈએ નોટિસ લીધી અને તપાસ બાદ, આઈઆઈએફએલના વ્યવસાયમાં ઘણી ક્ષતિઓ જોવા મળી. આ પછી આરબીઆઈએ તેના વ્યવસાય પર પ્રતિબંધ મૂકવો પડ્યો.
ચાર વર્ષમાં બિઝનેસ 10 ગણો વધ્યો
આંકડા દર્શાવે છે કે કોરોના સમયગાળા દરમિયાન દેશમાં ગોલ્ડ લોનનો ટ્રેન્ડ ઝડપથી વધ્યો હતો. જાન્યુઆરી 2020 માં, એટલે કે કોવિડ પહેલા, ગોલ્ડ લોનનો બિઝનેસ રૂ. 29,355 કરોડ હતો. તે બે વર્ષમાં અઢી ગણો વધીને રૂ. 70,871 કરોડ થયો છે, જે દેશમાં વહેંચવામાં આવેલી કુલ શૈક્ષણિક લોન કરતાં વધુ છે. તે જ સમયે, સપ્ટેમ્બર 2023 સુધીમાં, તે 10 ગણાથી વધુ વધીને રૂ. 2 લાખ કરોડને પાર કરી ગયો છે. વર્ષ દર વર્ષના આધાર પર ગોલ્ડ લોનમાં 17%નો વધારો થયો છે.
હરાજી માટેની શરતો
ગોલ્ડ જ્વેલરી સામે ગોલ્ડ લોન આપવામાં આવે છે. જ્વેલરીની કિંમતના 70 ટકા સુધી લોન ઉપલબ્ધ છે. આ કિસ્સામાં, ઋણ લેનાર માટે લોન મેળવવી જેટલી સરળ છે, તેટલું જ ધિરાણકર્તા માટે તેને વસૂલવું સરળ છે. લોનની ચુકવણી ન થવાના કિસ્સામાં (ડિફોલ્ટ) કંપની સોનું વેચીને લોન વસૂલ કરે છે. NBFC અને બેંકો દર મહિને સોનાની હરાજી કરે છે.