શાસ્ત્રોમાં વ્રતનું વિશેષ મહત્વ જણાવવામાં આવ્યું છે. કોઈપણ ખાસ દિવસ, તિથિ કે તહેવાર પર વ્રત રાખવાની માન્યતા છે. કોઈ ચોક્કસ દેવતાના આશીર્વાદ મેળવવા અને તેમને ઝડપથી પ્રસન્ન કરવા માટે પણ ઉપવાસ કરવામાં આવે છે. આ સિવાય ઘણી વખત વ્યક્તિ પોતાની મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે વ્રતનો સહારો પણ લે છે. આ દરમિયાન અન્ન, પાણી અથવા બંને વસ્તુઓનો ભોગ લગાવવામાં આવે છે.
જ્યોતિષ શાસ્ત્ર અનુસાર એવું કહેવાય છે કે વ્રત તપસ્યા સમાન છે. આ દરમિયાન માત્ર અન્ન કે પાણી જ નહીં પણ ઘણી વસ્તુઓની આસક્તિનો પણ ત્યાગ કરવો પડે છે. એવું કહેવાય છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન જો કેટલાક નિયમોનું પાલન કરવામાં આવે તો જ વ્રતનું પૂર્ણ ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. આવો જાણીએ આ નિયમો વિશે.
ઉપવાસના મહત્વપૂર્ણ નિયમો
- જો તમે પણ કોઈ ખાસ દિવસે ઉપવાસ કરવા જઈ રહ્યા છો, તો અવશ્ય ધ્યાન રાખો કે તમારે ઉપવાસનો સંકલ્પ અવશ્ય લેવો જોઈએ. કહેવાય છે કે આના વિના તમારું વ્રત અધૂરું ગણાશે.
- કહેવાય છે કે જે સમય માટે તમે વ્રત કરવાનો સંકલ્પ કર્યો છે, તેને પૂરો કરો. અને સંકલ્પ પૂર્ણ થયા પછી ઉપવાસ કરો. આમ કરવાથી વ્રતનું પૂર્ણ ફળ મળે છે.
- ઉપવાસ કરતી વખતે મનમાં સંયમ અવશ્ય રાખો. આમ કરવાથી તમારું મન ખાવાની વસ્તુઓ જોવા માટે લલચાય નહીં.
- વ્રતના દિવસે સ્વસ્થ આહારનું સેવન કરવું જોઈએ. આ દિવસે કોઈપણ પ્રકારનો તામસિક ખોરાક ન ખાવો. ભૂલથી પણ ભોજનમાં ડુંગળી, લસણ, માંસ, આલ્કોહોલ વગેરેનું સેવન ન કરો.
- વ્રતના દિવસે તે દેવતાને સમર્પિત કરવામાં આવે છે. એટલા માટે ભગવાનને બને ત્યાં સુધી યાદ કરો.
- એવું કહેવાય છે કે માસિક ધર્મ દરમિયાન ઉપવાસ ન કરવો જોઈએ. આ દિવસે રાખવામાં આવેલ ઉપવાસ માન્ય નથી.
- જો તમે વ્રતનું વ્રત લીધું હોય અને કોઈ કારણસર તમારું સ્વાસ્થ્ય સારું ન હોય તો તે દિવસે બિલકુલ ઉપવાસ ન કરો.
- સગર્ભા સ્ત્રીઓએ પણ ઉપવાસ કરવાનું ટાળવું જોઈએ.
- એવું કહેવાય છે કે વ્રત દરમિયાન વારંવાર ભોજન ન કરવું જોઈએ. અને જ્યારે તમે ઉપવાસ તોડો ત્યારે સાત્વિક ખોરાક જ ખાઓ.