રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઈંડિયા ભારત સરકાર માટે દૂઝણી ગાય સાબિત થઈ છે. આ વખતે તો આ ગાયે આશા કરતા ડબલ દૂધ આપી દીધું છે. સરકાર ગદગદ છે. સરકાર સાથે સાથે આજે શેર બજાર પણ ઝૂમી ઉઠ્યું છે. કારણ કે ન તો સરકારને અને ન શેર બજારને તેની આશા હતી. આરબીઆઈએ ઈતિહાસમાં પહેલી વાર 2.1 લાખ કરોડ રૂપિયાનું ડિવિડેંડ સરકારને આપ્યું છે. આ ત્યારે થયું, જ્યારે દુનિયાના મોટા મોટા વિકસિત દેશોની કેન્દ્રીય બેન્કોએ પોતાની વહીખાતા માઈનસમાં બંધ કર્યા છે, તો ભારતીય કેન્દ્રીય બેન્કે આરબીઆઈએ આ કમાલ કેવી રીતે કર્યું તે આવો જાણીએ. દુનિયાભરના અર્થ જગતમાં આ વાતની ચર્ચા થઈ રહી છે કે આખરે આરબીઆઈએ સરકારને આશા કરતા ખૂબ વધારે ડિવિડેંડ કેવી રીતે આપ્યું. હકીકતમાં જોઈએ તો, આરબીઆઈ ખૂબ જ હોંશિયારીથી શેર બજારવાળો ખેલ ખેલ્યો અને તેમાં મોટો નફો કમાયો. આ નફાનો એક ભાગ સરકારને આપ્યો. આરબીઆઈએ વિકસિત દેશોના સોવેરન સિક્યોરિટીઝમાં 469 બિલિયન ડોલર રોકાણ કર્યા હતા.
આ સિક્યોરિટીઝ એકદમ રિસ્ક ફ્રી હતા, કોઈ જોખમ નહોતા. 250 બિલિયન તો અમેરિકી ટ્રેઝરી બિલમાં નાખેલા હતા. તેની યીલ્ડ લગભગ 4 ટકા રહી, જે પાછલા વર્ષની તુલનામાં વધારે હતી. તેનાથી આરબીઆઈને સારો એવો નફો થયો. છેલ્લા કેટલાક મહિનાથી આરબીઆઈએ રેપોરેટમાં પણ વધોર કર્યો છે. આ પણ આરબીઆઈની કમાણીનો એક મોટો ફાયદો થયો. આપને જણાવી દઈએ કે, આરબીઆઈએ બેન્કોને શોર્ટ ટર્મ લોન આપી અને ઊંચા રેપો રેટના હિસાબથી પૈસા કમાયા. આ ઉપરાંત આ બેન્કોને પણ પૈસા આપ્યા, જે લિક્વિડિટીની કીમથી ઝઝૂમી રહી હતી. કારણ કે નાણાકીય વર્ષ 24મે મની માર્કેટે ખોટની સ્થિતિ જ જોઈ.નાણાકીય વર્ષ 23માં લિક્વિડિટી ખૂબ વધારે હતી, જેને સરપ્લસ લિક્વિડિટીની સ્થિતિ કહેવાય છે. આરબીઆઈને અહીંથી મોટી કમાણી થઈ 1 ફેબ્રુઆરી, 2024 ના રોજ વચગાળાના બજેટમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે આ વખતે આરબીઆઈ સરકારને 1 લાખ કરોડ રૂપિયાનું ડિવિડન્ડ આપશે. તે જાહેરાતે ડબલ ડિવિડન્ડ આપ્યું છે. અમેરિકન ચલણ ડોલરે ડિવિડન્ડને બમણું કરવામાં ઘણી મદદ કરી છે. ભારતીય રિઝર્વ બેંકે તેના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાંથી મોટી માત્રામાં ડોલરનું વેચાણ કર્યું છે.
રિઝર્વમાંથી ડોલર વેચવાનો હેતુ નબળા પડી રહેલા રૂપિયાને ટેકો આપવાનો હતો, પરંતુ તેનાથી આરબીઆઈને મોટી આવક પણ થઈ હતી. આપને જણાવી દઈએ કે, આરબીઆઈ દ્વારા વેચવામાં આવતા ડોલર પહેલા ખરીદવામાં આવતા હતા. સસ્તામાં ખરીદ્યા અને હવે ડોલરનો ભાવ વધી ગયો એટલે વેચી નાખ્યા. શેરબજારમાં નાના-મોટા તમામ રોકાણકારો આવું જ કરે છે. સસ્તો માલ ખરીદો અને મોંઘો માલ વેચો અને નફો કમાવો. આરબીઆઈએ થોડા સમય પહેલા ખરીદેલા ડોલરને ઊંચા ભાવે વેચીને પોતાની તિજોરી ભરી દીધી. જોકે, આરબીઆઈએ કયા ભાવે ડોલર ખરીદ્યા હતા અને કયા ભાવે વેચ્યા હતા તે જાણી શકાયું નથી.