સુપ્રીમ કોર્ટના 5 ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે મંગળવારથી રાજકીય પક્ષોને દાન આપવા માટે 2018 માં રજૂ કરાયેલ ‘ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ’ યોજનાની માન્યતાને પડકારતી અરજીઓની સુનાવણી શરૂ કરી છે. સરકારે 2 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ આ યોજનાને જાહેર કરી હતી. રાજકીય ભંડોળમાં પારદર્શિતા લાવવાના પ્રયાસોના ભાગરૂપે પક્ષોને રોકડ દાનના વિકલ્પ તરીકે આ યોજના રજૂ કરવામાં આવી છે. આ યોજનાની જોગવાઈઓ અનુસાર, ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ ભારતના કોઈપણ નાગરિક અથવા ભારતમાં સ્થાપિત કોઈપણ સંસ્થા દ્વારા ખરીદી શકાય છે. એક વ્યક્તિ ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે, ક્યાં તો એકલા અથવા અન્ય લોકો સાથે સંયુક્ત રીતે.
કોર્ટ 4 અરજીઓ પર સુનાવણી શરૂ કરશે
મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડી.વાય. ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતાવાળી બેંચ 4 અરજીઓની સુનાવણી કરી રહી છે. તેમાં કોંગ્રેસના નેતા જયા ઠાકુર અને માર્ક્સવાદી કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (CPM)ની અરજીઓનો સમાવેશ થાય છે. બેન્ચના અન્ય સભ્યોમાં જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ બી. આર. ગવઇ, જસ્ટિસ જે. બી. પારડીવાલા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રા. સુનાવણી પહેલા એટર્ની જનરલ આર. વેંકટરામાણીએ કોર્ટમાં દાખલ કરેલી અરજીમાં કહ્યું છે કે નાગરિકોને બંધારણની કલમ 19 (1) (A) હેઠળ ચૂંટણી બોન્ડ યોજના હેઠળ રાજકીય પક્ષો દ્વારા પ્રાપ્ત દાનના સ્ત્રોત વિશે માહિતી મેળવવાનો અધિકાર નથી. વેંકટરામણીએ આ વાત રાજકીય પક્ષોને રાજકીય ભંડોળ માટે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમમાંથી ‘ક્લીન મની’ મેળવવાનો ઉલ્લેખ કરતા કહ્યું હતું.
5 જજોની બેન્ચ અરજીઓ પર નિર્ણય કરશે
વેંકટરામણીએ કહ્યું કે તાર્કિક પ્રતિબંધોની ગેરહાજરીમાં ‘કંઈપણ અને બધું’ વિશે જાણવાનો અધિકાર હોઈ શકે નહીં. એટર્ની જનરલે સુપ્રીમ કોર્ટને કહ્યું, ‘જે યોજના વિશે વાત કરવામાં આવી રહી છે તે યોગદાનકર્તાને ગોપનીયતાનો લાભ આપે છે. તે સુનિશ્ચિત કરે છે અને પ્રોત્સાહિત કરે છે કે જે પણ યોગદાન આપવામાં આવે છે, તે કાળું નાણું નથી. તે કરની જવાબદારીઓનું પાલન સુનિશ્ચિત કરે છે. આમ, તે કોઈપણ વર્તમાન અધિકાર સાથે વિરોધાભાસી નથી.’ કોર્ટે 16 ઓક્ટોબરે કહ્યું હતું કે 5 ન્યાયાધીશોની બેન્ચ હવે ચૂંટણી બોન્ડ યોજનાની માન્યતાને પડકારતી અરજીઓ પર નિર્ણય કરશે.
‘ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ્સ દ્વારા 12000 કરોડ રૂપિયા મળ્યા’
આ મામલે પીઆઈએલ દાખલ કરનાર એક અરજદારે માર્ચમાં કહ્યું હતું કે પક્ષોને અત્યાર સુધી ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા 12,000 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે અને તેમાંથી બે તૃતીયાંશ મોટી પાર્ટીના ખાતામાં ગયા છે. 20 જાન્યુઆરી, 2020 ના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટે 2018 ની ચૂંટણી બોન્ડ યોજના પર વચગાળાનો સ્ટે મૂકવાનો ઇનકાર કર્યો હતો અને બિન-સરકારી સંસ્થા (એનજીઓ) દ્વારા વચગાળાની અરજી પર કેન્દ્ર અને ચૂંટણી પંચ પાસેથી જવાબ માંગ્યો હતો. યોજના લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951 ની કલમ 29A હેઠળ નોંધાયેલ પક્ષો અને છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણી અથવા રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ઓછામાં ઓછા એક ટકા મત મેળવનાર પક્ષો જ ચૂંટણી બોન્ડ મેળવવા માટે પાત્ર છે.
કેન્દ્ર અને ચૂંટણી પંચ અલગ-અલગ વલણ ધરાવે છે
નોટિફિકેશન મુજબ, રાજકીય પક્ષો અધિકૃત બેંક ખાતા દ્વારા જ ચૂંટણી બોન્ડને રોકડમાં રૂપાંતરિત કરશે. કેન્દ્ર અને ચૂંટણી પંચે અગાઉ કોર્ટમાં એકબીજાની વિરુદ્ધ વલણ અપનાવ્યું છે. એક તરફ સરકાર દાતાઓના નામ જાહેર કરવા માંગતી નથી તો બીજી તરફ ચૂંટણી પંચ પારદર્શિતા ખાતર તેમના નામ જાહેર કરવાનું સમર્થન કરી રહ્યું છે.